विकून गेले सूंबे
कविंपयकी दोन थरांचे कवी आसतात. पयल्या वर्गाचे सामाजीक घडितांक स्पंदन कर्चे वा समाजांत अन्न्याय जाताना आवाज उटंवचे. अशें आवाज उटंवचो एक कवी जावन आपणाची जवाब्दारी म्हण मांदचे. आनी दूसऱ्या वर्गाचे समाजांत अन्न्याय घडताना कान, दोळे धांपचे आनी आपलिंच सिंतिमेंतां, भक्त उचार्चे. अन्न्यायाविरोद ताळो उटंवचो आपणाची जवाब्दारी न्हय, कवी जाल्ल्याक खंयचीय जवाब्दारी आसोंक नजो, ताणें काळजाथावन गायजे म्हण वाद मांडचे. एका वाचप्याचे दिश्टीन ह्यो दोनी वर्गाच्योय कविता जाय. पूण एका गांवांत वा समुदायांत समाजाक स्पंदन कर्चें साहित्यच ना जाल्यार ते भाशेक चार भासां मदें तांकच नातलेबरी. तशें म्हण पयल्या वर्गाचे फकत सामाजीक गजालीं विश्यांत मात्र बरयनांत; तेय सिंतिमेंतां, भोगणां, मोग, प्रथवी, कुटम वा हेर संग्तीं विश्यांती लिक्तात. पूण दूसऱ्या वर्गाचे मात्र सामाजीक गजाली बिल्कूल आपुडनांत. आपुडल्यारी तांणी लिकचें खंय पुणी आवर उटल्यार, भुंय कांपल्यार, सुनामी आयल्यार- असल्या प्राकृतीक अवघडांविशीं वा विमान पडणी तसल्या अवघडांविशीं मात्र. थोडेपावटीं आडळत्याविरोधय बरयतीत. पूण आपणें कोणाक लिखलां तें तांकां वाचुंक पावना म्हळ्ळ्या धयरान मात्र बरयतात शिवाय दोळ्यांक दिसच्या आन्न्याय कर्च्या मनशांविशीं मात्र गपचूप आसतात. कोंकणी शेतांत असल्या दूसऱ्या वर्गाचेंच भिरें चड. आपूण कित्याक भेश्टेंच निश्टूर जायजे, फाल्या साकाळीं वेदीर चडोन मानाच्या सयऱ्याथावन दोन फुलां घेंवचो आवकास कित्याक होगडायजे, आपणाच्या साहितीक शेवोटाक आपणेंच कित्याक आड पांय दीजे... असलीं चिंत्पां वा सपणां तांकां धोसतात आसतलीं. हांगाचे चडताव बर्पी पयशावाल्यांच्या पांयांक पडचे सवयेचेच जावन आसताना तांच्या साहित्याक घुगी दीश्ट येंवची तरी कशी?
इतलें बरवंक कारण जाल्ली कवी मेलवीन रोड्रिगसाची कविता ’विकून वचोन सूंबे’. ही एका समुदायांत जाल्ल्या आन्न्यायाविशीं, त्या दुरंताविशीं उग्त्यान सांग्ता. विशेस म्हळ्यार ही कविता पयल्या वर्गाच्या कविचे दिश्टीन दूसऱ्या वर्गाच्या मनशांविश्यांत उलयता. आनी हे कवितेंत थोडे सर्वांलागीं बर्यान आसजे म्हळ्ळ्या चिंत्पाक लागोन, थोडे आपलो अधिकार शाश्वीत ऊर्चेखातीर, थोडे आपलो चिल्लर वयवाट दिवाळी जायत म्हळ्ळ्या भियाक लागोन विकून गेल्यात सूंबे! आतां मेलविनाच्या ह्या आपुरबायेचे कवितेंत विकून गेल्ल्यांक मोल बांदचें तर...
विकून गेले अशेय तुमी
जशे बाज्रांत आंबे
चिंवोन फकत उरल्या पार
मास तुमचें सूंबे’
अशें एक पंगड बाज्रांत आंबे विकून गेल्लेबरी विकून वेच्या सादे गजालिसवें सुरू जाता. आनी दुस्रेच घडिये विकून गेल्ल्या पंगडाचें चित्रणच बदल्ता. हांगासर पार्किजे जाल्ली गजाल म्हळ्यार ह्या आंब्यांक घेतल्लो घास मारिना वा सुरियेन कापां कर्न खायना. ’घास मार्चो’ वा ’सुरियेन कापां कर्चीं’ म्हळ्ळे सब्द कानांक मातशे क्रूर थरान आवाजतात. बोवश्या घेतल्लो आपूण भायल्यान बोव नाजूक म्हण दाकंवचेखातीर कवीन ’चिंवोन’ म्हळ्ळ्या नाजूक सब्दाचो आपुरबायेचो प्रयोग केला. आनी हे चिंवणेच्या सुखाक लब्दल्ल्या आंब्या कासताच्या पंगडाक आपलें मास पुराय खाली जावन पार मात्र उरल्ली खबर सयत ना!
शेवोट शीदा ना ताचो
चिंवोंक कितेंय जातें
तरी दिलो मेंदू तुमी
विचार तुमचे सूंबे’
पयल्या कडव्यांत विकून गेल्लो पंगड मात्र आसा तर हांगासर तांकां घेतल्लो पयशांवालो ’तो’ येता. आनी तो कोणी पर्की न्हय; बगर कवीक ताचेविशीं इल्लें तरी कळीत आसा- ताचो शेवोट शीदा ना म्हण. आनी हाणें चिंवचें पोटाचे भुकेखातीर न्हय; फकत चिंवचे वोडणेक लागोन. देकून ह्या मनशाक चिंवोंक कितेंय जातें. एक बोट दिल्यारी चिंवोन आसतो कोण्णा तो. पूण ह्या पुनेगेल्ल्या पंगडान मेंदूच दीजेगी? चडावत आपणाक उपकाराक पडनातल्ल्यो वसतूच हेरांक दिंवच्यो न्हंय-गी... तर हांणी मेंदू दिला म्हळ्यार हांकां मेंदू उपकाराक पडनाये तर? जाप हांगाच आसा. विचारच सूंबे जाल्ल्या ह्या पंगडाक मेंदू उपकाराक पडचो तरी कसो?
समाज बोटान खेळवंक ताणें
विंचलें तुमकां म्हज्यांक
वाटलेंत तुमच्या कोरोड पडतां
इश्टागतयी सूंबे
हांगासर ’तो’ आनी विकून गेल्ल्या पंगडाविशीं आनी थोडें कळीत जाता. ’तो’ कांय साधार्णाचो न्हय. ताका समाजाक बोटान खेळवंक जाय. देकून ताका मजतेक विचार नातल्यांचो पंगड जाय. विचार नातले केन्नांय उपराटिनांत ने! हांगासर हांवें ’मजत’ म्हळ्ळो सब्द वापरलो. हाचेबदलाक ’सेवा’ म्हळ्ळो सब्द सार्को कोण्णा. कित्याक म्हळ्यार ’ताचीं’ व्हड तस्विरेचीं फ्लेक्सां घाल्ताना नेम काडच्यांकी ’कोंकणी सेवा कर्तले’ म्हण बिल्लो दियेत ने!... हांगा विकून गेल्लो पंगड जाल्यारी कोणी पर्की न्हय. तेय कविचे ईश्टच. हांगासर आन्येक गजाल आसा. कोरोड दिंवचे तर हळू बोल्सांत चेप्येते ने,,, वाटलेंत कित्याक घाले? वाटलेंत घाल्चें चडताव भिकार्यांक. आनी तेंय वाटलेंत चडताव नाणीं घाल्चीं. पूण बोल्सांतल्या कोरोडापरास वाटलेंतलो कोरोड चिल्लर मनशांक एक पावटीं विज्मीत कर्ता! मागीर इश्टागात सूंबे जायनासतां रावत?
कोरोड घेतल्यारी पर्वा नातली
वाटली लेंवोन रावल्यात
आतां तुमचो जाला बोरोड
जिणी सगळी सूंबे
कोरोड घेतल्यारी पर्वा ना म्हणटा कवी. पूण उपरांती वाटली लेंवोन रावल्ली गजाल कवीक कांटाळो हाडुंक लायता. हांगा ’लेंवोन’ म्हळ्ळो सब्दापरयोग बोव आपुरबायेन बसता. ल्हान भुर्ग्यांक सयत जेवन जातच बोशी लेंवल्यार व्हडां ज्योर कर्तात. तो सब्दच एका थराचो कांटाळो येंवचेबरी कर्चो. आन्येके रितीन विकून गेल्लो हो पंगड लेंवट्यांचो म्हण बोव चतुरायेन सांग्ता कवी. असल्यांची जिणी सूंबेच सय.
विकून गेले अशेय तुमी
जशे बाज्रांत आंबे
चिंवोन ऊरल्ली पार लेगून
जांवच्याक पुरो सूंबे
आनिकी लेंवोन आसात म्हळ्यार पंगडाची ’भूक’ थांबोंक ना म्हण अर्थ. हांचे वाटलेंत तो आनिकी घाल्तलो आनी ऊरल्ल्यो पारी लेगून सूंबे जातल्यो खंडीत. इतल्यार कविता विकून गेल्ल्यांचें एक जेराल चित्रण दिता. फुडे विकून गेल्ल्या पंगडांत आसल्ल्या वेवेगळे कालेतिच्या मनशांविशीं सांग्ता; वाच्यां...
थोडे मध्यम वयवाटाचे
ताच्या पांयांक पडले
मात्यार मूत वोतलें तरी
पावस चिंतून सूंबे
सांगल्ले बरी थोडे हांतले मध्यम वयवाटाचे चिल्लर मनीस. हे कोरोडपतिंच्या पांयांक पडच्यांत इतलेय व्यसत की हांच्या मात्यावयर कितें उमकळता म्हण हांकां खबर ना! हांचीं आर्टिफिशियल दुकां ताचे पांय धुताना मात्यार मूत पडल्यार हांकां कळचें कशें? घाणिंत पुणी कळनाये म्हण विचार्श्यात तुमी. पूण ’ताचें’ मूत ने! ताका मूत वा घाण म्हळ्यार ताचे ससायेन आपलो मध्यम वयवाट व्हड बिजनेस कर्चे उमेदीर आसचे हे दिवाळी जातीत तर? तें सोड्यां हेर कोणेंय ’तें मूत सायबा’ म्हण सांगल्यारी ’पावस पावस’ म्हण वाद मांडचे चाकर हे!
थोडे ईश्ट संसकृतेचे
ताच्या पाटल्यान धांवले
घाणी ताच्यो हुंगोन हुंगोन
दायजा पुंज्यांत सूंबे
हां आतां आयली संसक्रती... सरस्वती न्हंयच्या सुळसुळ्यांनी कोंकणी जल्मली म्हण चाफ्रान म्हळ्ळें आयकलां हांवें. आनी हे न्हंय देगेल्या वसतूर उंबळच्या फात्राक एदोळ पऱ्यांत घासल्लो आनी घश्टिल्लो सब्द म्हळ्यार तो ’संसक्रती’ मात्र गी म्हण! चडावत नाटकुळ्यांनी संसकृतेचें बऱ्यांड न्हेसण म्हळ्यार काश्टी. असले संसकृतेच्या पुंज्यांत काश्टी नासताना जातावे तर? काश्टी मेळजे तर घाणी हुंकाजेच पडतात. तशें म्हण भेश्टें भेश्टें कोणी घाणी हुंग्तावे? काश्टी मेळ्ळ्यार मूंजयी विचाऱ्येत म्हळ्ळे आशेन काश्टी विचार्चे थोडे आनी काश्टी दिल्यार मुंडास आपणाव्येत म्हण काश्टी दिंवचे थोडे... ह्या मधें संसकृती तीन तिर्कूट!
राजकीय थोडे ईश्ट
एलिसांवांत जिकले, आतां
जिणी सगळी ताचे पाटल्यान
गुलाम जावन सूंबे
चडावत एलिसांवांत जीकल्ले लोकाची सेवा कर्च्या बदलाक तेच राय जातात आनी जायत्यांक आपणाचे गुलाम कर्तात. पूण हे कवितेंतल्या ’ताचे’मुकार एलिसांवांत जिकलेलेच गुलाम जाल्यात म्हळ्यार...... राजकीयाचे भाशेनच सांगचें तर तो बारी ’इंफ्लुयेन्सड’, प्रभावी म्हण जालें.
थोडे कोंकणी संसारांतले
प्रोजेकट घेवन धांवले
ताचे मुटिंत संसारांतलेच
रिजेकट जावन सूंबे
हांगा एक सवाल उदेता. वयल्या सर्वां पयकी रेजेकट जाल्ले म्हळ्यार हेच.. म्हळ्यार प्रोजेकट घेवन गेल्ले. हे राजकीयाचे न्हय, चिल्लर वयवाटाचे न्हय, संसकृतेचें नीब दितले न्हय. ते कसलेंगी एक साहितीक प्रोजेकट घेवन धांवल्ले कोण्णा. म्हळ्यार हांचे थंय विचार आसात म्हण जालें. विचार आसल्यार सवालां उदेतात. राजांव सार्कें नातल्यार उपराटतात. देकून विचार आसले ’ताका’ नाकात. ताका जाय जाल्ले मेंदू सूंबे जाल्लेच ने! देकून हे बोवश्या रिजेकट जाले.
मागीर थोडे शिंपडलले
थारो तांकां नासलो
ताच्या हातांत सदांकाळा
नाचून नास जावन सूंबे
ह्या थारो नातल्यांची गतच भारी पाड. ’ताची’ बुट्टिचाक्री कर्च्यांत हे मात्येंत धूळ जावन वेतात. व्हडोलच सांगल्लेबरी खांबे पुरुंक, ब्यानरां बांदुंक, बोंडे तासून दीवंक... असले जायते ’कोंकणी सेवक’ हेणें तेणें आसात. दुरंत म्हळ्यार असलेय साहित्याविशीं उलवन कोंकणेची मऱ्याद काडतात! आतां कवितेचो निमाणो कडवो-
विकून गेले अशेय तुमी
जशे बाज्रांत आंबे
पार तुमची अशी चिंवल्यार
अत्मो लेगून सूंबे
बिर्मत ह्या पंगडाची. ’तो’ आनिकी चिंवोनच आसा. थोड्यांक तरी एदोळ कळजे आसलें आपणाची पार मात्र उरल्या म्हण. हाणें मोलायिल्ल्यान आपणाचें मोल देंवलां म्हण. पूण अशें स्व विमर्सो करिजे तरी अत्म्यासाक्स जाय पडता ने. ’अत्मो’ म्हळ्ळो सब्द ह्या अर्थान हांव घेतां. ताणें ह्या पंगडाचें मास मात्र चिंवोंक ना बगार अत्म्यासाक्सच चिंवोन काडल्या. आनी अत्म्यासाक्स होगडावन घेतल्ल्यांक पार उरल्यार कितें, ती सूंबे जाल्यार कितें?
विकून गेल्ल्यांविशीं इतलें बरयताना थोडे रीण दिल्ले तुवेंय रीण काणगेलांय न्हय, वाडिसमेत पाटीं दी म्हण फोनां करून ओत्ताय कर्तीत. दुस्रें कितेंय वाद मांडुंक साध्य नातल्ल्यांनी दिल्ल्या पयशांक वाड मात्र विचारिजे. कवी मेलवीन रोड्रिगसाचे कवितेपरकार विकून गेल्ले ने... वाटलेंत कोरोड पडल्ले ने. ते पयश्या विश्यांत उलोंक मात्र लायेक. व्हय रीण हांवेंय काणगेलां. तितलें म्हण रीण घेतल्लेफारा हांवें म्हाकाच कुडी अत्म्यासमेत आडव दवरुंक ना. साहित्याविशीं ए बी सी डी कळीत नातल्ल्या रीण दिल्ल्यांनी साहित्याची मऱ्याद काडताना तांचेविरोद आवाज उटंवची निश्टुराय म्हाका बिल्कूल आसा... हांव रिणकारी मात्र; विकून गेल्लों बिल्कूल न्हय.
-विल्सन, कटील